استرداد جهیزیه

باتوجه به این که قانون گذار تعریفی از جهیزیه و جهاز زن ارائه نکرده است با توجه به عرف جامعه باید آن را تعریف کرد.جهیزیه مجموعه اموال منقولی است برای استعمال یا تزئین زندگی مشترک که از سوی زن به منزل شوهر آورده می شود. آوردن جهیزیه در بیشتر مناطق ایران رسم کهنی است که عرف هر منطقه، شهر یا قوم نقش به سزایی در شناخت آن دارد.حال در این مطلب می خواهیم به موضوع استرداد جهیزیه بپردازیم.

در قانون مدنی ایران اشاره ای به جهیزیه نشده است بدین دلیل که زن تکلیف قانونی و شرعی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد و تهیه وسایل لازم برای زندگی مشترک بر عهده شوهر است. اما به لحاظ این که آوردن جهیزیه به منزل مشترک در کشورمان امری شایع است و اختلافات ناشی از آن و همچنین اثاثیه منزل بسیار مبتلا به و یکی از دعاوی مهم در دادگاه خانواده محسوب می شود ناگزیر می باید به تحلیل حقوقی آن پرداخت.

باید دانست که آوردن جهیزیه از سوی زن به منزله انصراف او از مالکیت نیست بلکه فقط به جهت زندگی مشترک، شوهر حق استفاده (انتفاع) از آن را دارد و عرفا نیز چنین است مالکیت جهیزیه متعلق به زن است و شوهر حق استفاده دارد با این حساب و با در نظر گرفتن این که زن تکلیفی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد، هر زمان که بخواهد می تواند جهیزیه را مسترد نماید. سوال می شود که بردن جهیزیه قبل از طلاق امکان پذیر است؟ همانطور که گفته شد حتما امکان پذیر است چون زن مالک آن وسایل است.

جهیزیه به دارایی و مالی گفته می‌شود که در برخی از فرهنگ‌های جهان، عروس در هنگام ازدواج به خانه مشترک می‌برد. در حالت کلی جهیزیه می‌تواند شامل پول، جنس یا ملک باشد اما در برخی از جوامع ، جهیزیه بیشتر شامل اسباب و لوازم خانه‌است.

جهیزیه ناشی از توافق عرفی بین خانواده‌ها و پسر و دختر بوده و کمیت و کیفیت آن، بنا به ملاحظات فرهنگی، خانوادگی، منطقه‌ای و اقتصادی آنها متفاوت است.

زوجه وسایل را به منزل زوج (همسر) خود انتقال داده و علاوه بر اینکه خود از آن وسایل استفاده می کند به همسر خود اجازه منتفع شدن از آن‌ها را می دهد لازم به ذکر می باشد که جهیزیه از اقلامی محسوب شده که جزء وسایل زوجه بوده و  این اختیار را دارد که اجازه استفاده از آن‌ها را از زوج منع نماید و شوهر دیگر مالک وسایل نمی باشد.

نکته قابل توجه این است که تهیه جهیزیه در اغلب کشورهای دنیا از یک شیوه مشترک تبعیت می‌کند و آن نیز برعهده خانواده عروس است ولی در خود ایران نیز به دلیل گستردگی مناطق و اقوام مختلف این رسم در برخی از استان‌ها تا حدودی تفاوت دارد.

در برخی از شهرها مانند شهرهای استان‌های خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان خانواده داماد مسئولیت تهیه جهیزیه را برعهده دارند و در مقابل خانواده عروس نیز برای کمک به خانواده داماد مسئولیت پرداخت بخشی از هزینه‌‌های مراسم جشن ازدواج را تقبل می‌کنند.

لیست سیاهه

زوجه اسامی از تمامی اقلام و وسایلی  که به منزل شوهر می برد را در لیستی به نام سیاهه جهیزیه یادداشت می کند معمولا برگه ای در صفحه آخر عقدنامه وجود دارد که اقلام خریداری شده توسط زوجه را در آن قید می نمایند ولی در موردی نیز رویت شده که در برگه ای جدا از عقدنامه نوشته شده است.

لازم به ذکر می باشد که امضای مرد به سیاهه جهیزیه اعتبار می‌دهد، اما در صورتی که اثر انگشت شوهر نیز در سیاهه اموال زن درج شود، این موضوع اعتبار این سند عادی را بیشتر خواهد کرد.

جهیزیه مالی است که متعلق به زن است و اگر زمانی زن فوت کند، اموالی که از او به جا می ماند به میزان سهم الارث به وراث تعلق می گیرد.

برای نمونه وسایلی که مربوط به قسمت پذیرایی است در یک لیست لوازمی که در آشپزخانه هست در یک لیست قرار دهید و …… .

اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود، این مسأله حکم سند رسمی را پیدا می کند و اعتبار بیشتری خواهد داشت. می‌توان امضای زوجه را در دفترخانه گواهی امضا کرد که در صورت بروز اختلاف زوج نتواند نسبت به امضای خود ادعای انکار، جعل و تردید مطرح کند، اما در جامعه ما چنین روالی معمول نیست که زوج را به دفترخانه ببرند و از او گواهی امضا بگیرند، بلکه معمولاً این طور است که فهرستی را می نویسند و از زوج بابت آن امضا می گیرند که این وسایل به عنوان جهیزیه در اختیار او قرار گرفته است.

نکته مهم دیگر این است که حتماً داماد و چند نفر از خانواده او سیاهه را امضا کنند چون سیاهه بدون امضا به درد هیچکس نمی خورد سیاهه باید حتماً نزد پدر و مادر عروس باشد. امضای زوج به سیاهه اعتبار می دهد، اما اگر اثر انگشت او در سیاهه درج شود، این موضوع اعتبار سیاهه را بیشتر می کند. بهتر است شهود حداقل دو نفر مرد باشند و از اقوام زوجه نباشند.

درست است که حفظ و حراست فاکتور خرید کار سختی است اما توصیه می شود حتماً همانطور که از برگه های گارانتی حراست می کنید هوای فاکتورها را هم داشته باشید که بعد از ده پانزده سال همچنان به کار می آید.

استرداد جهیزیه

استرداد جهیزیه را می توانیم نوعی اهرم فشار بر مرد بدانیم البته بعد از مطالبه مهریه در گزینه بعد استرداد جهیزیه اهرمی بر مرد محسوب شده است.

نکته حائز اهمیت دیگری در این مورد این است در زمان استرداد جهیزیه اگر چنانچه مبلغ جهیزیه زیر بیست میلیون تومان باشد جهت شکایت باید به شورای حل اختلاف مراجعه نمود و مبالغ بالاتر از آن را به دادگاه خانواده ارجاع داده می شود.

اموالی که توسط شوهر تهیه شده است در حکم جهیزیه و یا جزیی از جهیزیه نیست و زن نمی‌تواند در دعوی استرداد جهیزیه، آن اموال را نیز مطالبه نماید.

برای اثبات درخواست استرداد جهیزیه از مرد، بهترین راه ارسال اظهارنامه رسمی با موضوع درخواست استرداد جهیزیه است که از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه، ید مرد نسبت به جهیزیه ید ضمانی شده و عدم استرداد جهیزیه، می تواند با جمع سایر شرایط موجب تعقیب کیفری مرد شود.

“بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.”

در مورد این ماده می توان چنین اذعان کرد تهیه لوازم مربوط به منزل بر عهده زوج می باشد حالا زمانی که زوجه وسایلی را با خود به منزل زوج و همسر خود می برد از این جهت به نوعی در تهیه وسایل به همسرش کمک نماید بنابراین، کماکان مالک وسایل مذکور بوده و می تواند هر نوع تصرفی در آن داشته باشد و یا هر زمان که بخواهد به باز پس گرفتن جهیزیه یا همان استرداد جهیزیه  اقدام نماید.

سوال که پیش می آید که آیا استرداد جهیزیه توسط زن امکان پذیر است؟

بله بر اساس رویه فعلی دادگاه ها استرداد جهیزیه در اکثر موارد امکان پذیر خواهد بود.

روش های قانونی استرداد جهیزیه

روش اول

اولین حالت برای استرداد جهیزیه زمانی است که زن و مرد در مورد اینکه جهیزیه متعلق به زن است با یکدیگر توافق دارند و جهت استرداد آن بصورت توافقی اقدام می نمایند.

روش دوم

در مورد روش دوم این چنین است که مادامی که خانواده دختر براساس رسوم گذشته اقدام به تهیه کردن لیستی از تمامی اقلام و وسایل که دختر از خانه پدری به منزل شوهر بوده کرده اند و پس از استرداد آن با انجام مراحل قانونی به نتیجه می رسند.

در این روش اگر ارزش جهیزیه زیر بیست میلیون تومان باشد باید در شورای حل اختلاف و اگر ارزش جهیزیه بالای بیست میلیون تومان باشد در دادگاه خانواده اقامه دعوی می شود.

روش سوم

آخرین روش برای پس گرفتن جهیزیه زمانی است که خانواده دختر هیچ لیستی از جهیزیه‌ای که به دختر خود داده‌اند تهیه نکرده‌اند. به همین دلیل استرداد جهیزیه بدون لیست یا بدون سیاهه کمی دشوار است چرا که هیچ سندی وجود ندارد تا زن اثبات کند که وسایل و لوازم موجود در خانه شوهر متعلق به او است. در این حالت تنها می‌توان شهادت شهود را مورد استناد قرار داد.

البته بررسی و تشخیص ارزشی که شهادت شهود دارد کاملاً به نظر قاضی دادگاه بستگی دارد. در این روش نیز جهت اقامه دعوی استرداد جهیزیه به شورای حل اختلاف و دادگاه خانواده مراجعه کرده اگر ارزش جهیزیه بالای بیست میلیون باشد در دادگاه خانواده و اگر ارزش زیر بیست میلیون باشد در شورای حل اختلاف اقامه دعوی می گردد.

مرجع صالح رسیدگی

در حال حاضر اقدام قانونی برای پس گرفتن جهیزیه نیازمند ارائه دادخواست استرداد جهیزیه به دادگاه می باشد که دادگاه صلاحیت دار برای رسیدگی به دعوای استرداد جهیزیه نیز دادگاه خانواده است.

بنابراین در دادخواست پس گرفتن جهیزیه باید تعیین خواسته و بهای آن به دقت درج شده و همچنین می توان برای جلوگیری از تضییع جهیزیه از دادگاه تقاضای قرار تامین خواسته نمود.

اجرای قرار تامین خواسته در اصطلاح حقوقی بدین معناست که خواهان می‌تواند از همان ابتدا با بازداشت خواسته دعوا، از نقل و انتقال یا جابجا کردن یا مخفی کردن خواسته خود جلوگیری کند تا در صورت صدور حکم علیه خوانده، بتواند خواسته خود را به راحتی به دست بیاورد.

در انتها ضروری است که مدارک اثبات کننده جهیزیه از قبیل سیاهه یا فاکتور خرید حتما باید به دادخواست پیوست شوند. نکته دیگر در مورد ارزش و بهای جهیزیه است اگر بهای جهیزیه اگر ارزش آن تا بیست میلیون باشد مرجع صالح جهت رسیدگی شورای حل اختلاف و اگر  ارزش آن بالای بیست میلیون باشد مرجع صالح دادگاه خانواده می باشد.

استرداد جهیزیه قبل از طلاق

نکته مهم در خصوص دادخواست استرداد جهیزیه قبل از طلاق آن است که بهای خواسته باید به دقت تعیین شود چرا که دادگاه بر مبنای آن حکم صادر می کند و هزینه دادرسی نیز بر مبنای این مبلغ تعیین می شود.

نهایتا اینکه باید لیست یا سیاهه جهیزیه معتبر و یا فاکتور خرید آن‌ها را ضمیمه دادخواست استرداد جهیزیه قبل از طلاق نمود و به دادگاه ارائه داد.

نحو دادخواست استرداد جهیزیه

چگونگی استرداد جهیزیه مانند سایر دادخواست ها می باشد. جهت تقدیم دادخواست استرداد جهیزیه ابتدا بایستی در فرم چاپی مخصوص نوشته شود و اقدام به تنظیم دادخواست می کنیم.

خواهان بایستی دادخواست را به دقت تکمیل و امضا نماید همچنین بایستی مشخصات کامل خواهان  (زوجه) و خوانده “زوج” نوشته شود و در صورت وجود وکیل مشخصات وکیل را به صورت دقیق تکمیل نماید.

از مهمترین قسمت های دادخواست استرداد جهیزیه  مشخص کردن خواسته و مشخص کردن بهای خواسته است زیرا که دادگاه صرفا به همان میزان درج شده در دادخواست ترتیب اثر خواهد داد برای نمونه نوشته می شود استرداد جهیزیه مقوم به …. میلیون ریال می باشد و بر همین اساس هزینه های دادرسی تعیین می گردد.

خواسته دعوی در مورد زیر استرداد جهیزیه از خوانده (زوجه) می باشد. خواهان می تواند برای اینکه از امنیت جهیزیه اطمینان حاصل کند با توجه به اینکه جهیزیه در معرض تضییع و تفریط است و یکی از موارد صدور قرار تامین خواسته این است که خواسته در معرض ضایع شدن باشد دادخواست تامین بدهد.

لذا اصولا دادخواست تامین به خوانده ابلاغ می شود بعد اجرا می شود اما در این مورد چون خواسته در معرض تضییع است، فوریت امر ایجاب می کند که ابتدا قرار اجرا شود. همسر نیز اگر اعتراضی به تامین داشته باشد می تواند تا ده روز به دادگاه صالح اعتراض کند.

نکات مهم در خصوص تقدیم دادخواست به شورا و دادگاه

 ۱-نام و نام خانوادگی، نام پدر، اقامتگاه، شغل خواهان سایر اطلاعات هویتی وی.

 ۲- نام و نام خانوادگی، نام پدر، اقامتگاه، شغل خوانده سایر اطلاعات هویتی وی.

 ۳- اگر دادخواست توسط شخص دیگری به غیر از خواهان و از طرف او تقدیم گردد باید رونوشت دلیلی را که نشان دهنده سمت دادخواست دهنده است پیوست پرونده نماید، مانند زمانی که وکیل به وکالت خواهان عرض حال می‌دهد و یا زمانی که که قیم از طرف صغیر دادخواست تقدیم می‌کند در این صورت بایستی وکالت‌نامه یا رونوشت آن و قیم نامه یا رونوشت آن را پیوست نماید. در صورتی که دادخواست توسط بهترین وکیل تقدیم شود، مشخصات وکیل نیز باید درج گردد.

۴- تعیین خواسته و بهای آن، مگر اینکه تعیین بها ممکن نبوده و یا خواسته مالی نباشد. آنچه را که خواهان از دادگاه درخواست دارد.

 ۵- تعهدات یا جهاتی که به موجب آن خواهان خود را مستحق مطالبه می‌داند به طوری که مقصود واضح و روشن باشد.

  ۶- کلیه تعهدات و جهات دیگری که خواهان برای اثبات دعوی خود به آنها استناد می‌کند مبانی دعوی خواهان یا از جمله تعهدات است. مانند اجاره، رهن، نکاح و …

  ۷-  قید نشدن مشخصات یا ناقص بودن آن باعث رد دادخواست خواهان می‌گردد.

 ۸-  در صورت قید نشدن مشخصات یا ناقص بودن آن، دادگاه طی یک اخطاریه، به خواهان فرصت می‌دهد تا نسبت به رفع  نقص اقدام نماید، در غیر این صورت، دادخواست خواهان رد خواهد شد.

  ۹- شرح دادخواست: ذکر ادله و وسایلی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد، از اسناد و نوشته‌ها، شهود و غیره

    امضای خواهان و در صورت عجز از امضا، اثر انگشت وی.